Regisseur Niels van Koevorden: ‘Ik kom graag dichtbij het onderwerp, zonder dat ik er als maker tussen ga staan’

Sarco is je eerste Teledoc. Hoe is het idee voor je film ontstaan?

‘Ik was al een tijdje bezig met mijn documentaire Hoelang Nog, toen ik werd benaderd door 100% Docs. Ik had al een paar keer met hen samengewerkt als cinematograaf of voor het coachen van makers, maar nog niet eerder in de rol van regisseur. Er was meteen een goede klik. Door Hoelang Nog, waarin ik mensen volg die in de palliatieve fase van hun ziekte zijn beland, werd ik nieuwsgierig naar het onderwerp van de Sarco Pod. Het apparaat heeft iets spectaculairs: een futuristisch ogende sarcofaag, waarin je gaat liggen en sterft. Tegelijkertijd is het onderwerp heel menselijk en roept het bij vrijwel iedereen een mening op.

Mijn moeder is vier jaar geleden aan kanker overleden, wat voor mij de aanzet was om Hoelang Nog te maken. Ik was bij de gesprekken met haar oncoloog en vroeg me steeds af of er ook een andere weg mogelijk was dan het proces waarin wij belandden. Bij mijn moeder werd de route niet echt bewust gekozen – voor we het wisten, zaten we erin. In Hoelang Nog bevraag ik die route. En ik denk dat ik met Sarco zo’n andere weg aan het verkennen ben. Een andere keuze. Het is nu voor het eerst dat ik daar zo over nadenk, eigenlijk. Maar dat is denk ik wel wat het is.’

Daarnaast past het onderwerp goed binnen het kader van Teledoc.

‘Ja, het onderwerp sluit goed aan bij waar Teledoc voor staat: een gelaagd verhaal over een breed gedragen thema met een Nederlandse connectie.

Toen de klik er was – zowel tussen mij en de producent als tussen mij en het onderwerp – konden we snel schakelen. Het aantrekkelijke aan Teledoc is dat, als je blik en visie op het onderwerp helder zijn, je vrij snel een ontwikkelingsbijdrage kunt aanvragen en meteen van start kunt gaan. Producenten benaderen mij wel vaker, soms zelfs op het laatste moment. Voor een regiefunctie voelt dat soms alsof er “gewoon iets” gemaakt moet worden en dat werkt voor mij minder goed. Deze keer had ik het gevoel had dat we écht samen een film maakten, dat we samen zochten naar het juiste traject voor dit onderwerp. En om dat binnen Teledoc te doen, voelde meteen goed.’

Wat typeert je werkwijze of visie als documentairemaker en hoe wil je dat tot uiting brengen in je Teledoc?

‘Ik houd van observerende films: ik interview of intervenieer meestal niet, maar probeer op de juiste momenten aanwezig te zijn om het verhaal zo eerlijk mogelijk te vertellen. Het onderwerp van de Sarco Pod is zowel mooi als gepolariseerd en spectaculair; het enige wat ik hoef te doen, is het laten zien. Dat is mijn favoriete manier van werken: dichtbij komen, zodat de kijker meeleeft met de mensen en het onderwerp, zonder dat ik er als maker tussen ga staan.

Natuurlijk zou ik het anders kunnen aanpakken, door uiteenlopende meningen over de Pod tegenover elkaar te zetten. Maar dat vind ik minder interessant. Ik wil laten zien dat er mensen zijn die een nieuwe manier van sterven onderzoeken. Welke obstakels komen zij tegen en hoe ziet dat proces eruit?’

Richt de film zich dan met name op de makers van de Sarco Pod?

‘De film heeft eigenlijk drie lagen. Bij de eerste laag staat het apparaat centraal: de Sarco Pod moet gebouwd worden en dat proces wil ik vastleggen. Daarnaast is er het juridische traject: hoe maak je de bouw en het gebruik van de Pod mogelijk, waar kan hij komen te staan en hoe zorg je dat het gebruik legaal blijft, zonder dat iemand wordt veroordeeld voor hulp bij zelfdoding?

En de derde laag gaat over de mensen die daadwerkelijk via de Pod een einde aan hun leven willen maken. Daar zitten veel interessante aspecten aan. Wat is iemands overweging? Hoe neem je afscheid, hoe ziet dat sterven er dan uit? En hoe selecteer je de mensen die in aanmerking komen?

De mensen die deze autonome route proberen te creëren vinden dat je mag sterven zodra je dat zelf wilt, ongeacht leeftijd of gezondheidstoestand, zonder beoordeling door een arts of psychiater. Maar omdat de Pod voorlopig niet overal beschikbaar zal zijn, zal er toch een vorm van selectie moeten komen. Ook dat aspect vind ik boeiend om te onderzoeken.’

Wat verwacht je dat de samenwerking met de omroep je film gaat brengen?

‘Grappig genoeg heb ik als maker lange tijd, tot vlak voor Hoelang Nog, het gevoel gehad dat ik mijn makerschap moest beschermen tegen omroepen, fondsen en producenten. Ik dacht dat die eerder tegenover me stonden dan naast me. Maar omdat Hoelang Nog zo’n precair project was, voelde ik juist de behoefte om het proces open te gooien. Ik liet de producent en het team vaak meekijken en keuzes maakte ik meer gezamenlijk. Dat beviel goed. Bij Sarco wil ik dat doorzetten: mijn onzekerheid toelaten in plaats van alles dicht te timmeren.’

Wat hoop je dat de film straks in beweging zet?

‘Ik hoop dat de film de dood meer bespreekbaar maakt. Nu is de dood in onze maatschappij vaak slechts schijnbaar aanwezig en wordt hij steeds angstaanjagender gemaakt. Ik wil mensen laten zien dat er andere mogelijkheden zijn en dat die nodig zijn.’

Wat zou je andere makers of producenten willen meegeven die twijfelen of Teledoc voor hen is?

‘Wat ik vaak zie, is dat makers en producenten een onderwerp gaan bedenken puur om in aanmerking te komen voor financiering. Ik denk dat dat de verkeerde insteek is. Zelf probeer ik zo zuiver mogelijk te blijven: wil ik deze film maken omdat er financiering voor is, of omdat ik hem écht wil maken en past Teledoc daar toevallig bij? Als je als maker uitgaat van wat je echt wilt vertellen en dat onderwerp raakt een brede maatschappelijke laag in Nederland, dan is Teledoc een heel geschikt traject. Maar goed, dan spreek ik vanuit het makerschap waar ik van houd.’

Meer weten over aanvragen voor Teledoc? Klik dan hieronder voor meer informatie.