In memoriam: Frans Zwartjes
Zwartjes kreeg vanaf eind jaren zestig bekendheid met schilderachtige, grofkorrelige zwartwitfilms vol extreme close-ups en onverwachte perspectiefwisselingen. Extreme psychische staten en seksualiteit zijn de vaste thema’s in een Zwartjes-film, improvisatie, extreem zwart-witgebruik en montage in de camera de bouwstenen. De maker toonde broeierige, bedwelmende situaties, vaak met een ondertoon van angst of radeloosheid. Collega-kunstenaar Moniek Toebosch (1948-2012), Zwartjes’ vrouw Trix en Christian Manders vervulden vaak de hoofdrollen.
Essayist Susan Sontag (On Photography) noemde Zwartjes eens ‘de belangrijkste experimentele filmer van zijn tijd’. Pentimento (1979), Living (1971) – onderdeel van de Home Sweet Home-serie (1971) – en Spare Bedroom (1969) gelden als enkele van Zwartjes’ bekendste films.
Behalve als filmer was Zwartjes ook actief als beeldend kunstenaar, fotograaf en musicus – hij speelde altviool bij de Nederlandse opera – en vioolbouwer. Vaak componeerde hij de muziek bij zijn films, soms in samenwerking met zijn broer Rudolf en Lodewijk de Boer. Eigenlijk deed hij het liefst alles zelf: van camera, regie en montage tot het ontwikkelen van het negatief en de geluidsbewerking.
Zwartjes’ betekenis was groot; beïnvloed door het werk van Andy Warhol, Bruce Conner en Gregory Markopoulos droeg hij de erfenis van de New American Cinema over op zijn leerlingen aan de Vrije Academie in Den Haag en de Amsterdamse Rietveld Academie. Tot belangrijke makers die student van Frans Zwartjes zijn geweest, worden onder meer gerekend: Paul de Nooijer, Dick Rijneke, George Schouten en Jacques Verbeek/Karin Wiertz. Zijn werk leek het symbool van het ruimdenkende Nederland uit de periode 1966-1994, waarin taboes werden geslecht en het kunstklimaat grensverleggend experiment bevorderde.
Werk van Zwartjes werd tentoongesteld in onder andere het Fotomuseum Den Haag, GEM (Den Haag), EYE (Amsterdam) en ICA (Londen). In 1990 was Zwartjes de eerste winnaar van de Ouborg Prijs van de stad Den Haag. Zijn werk is ook opgenomen in de Canon van de Nederlandse film, een initiatief van het Nederlands Film Festival.
Zwartjes’ oeuvre is voor een groot deel geconserveerd in de experimentele-filmcollectie van EYE; het filmmuseum hoopt de erfenis van de uitbundige, donker-expressieve filmer die Zwartjes was ook de komende jaren onder de aandacht te brengen. Zijn films waren elektrificerend, verwarrend, inspirerend en de uiting van een zeldzaam vrije geest.
Klik hier voor Films in collectie van EYE.
(bron: Eye)